Van Türbe ve Kümbetleri

ceylannur

Uzman Kardeşimiz
Üyemiz
Katılım
2 Eylül 2011
Mesajlar
3,872
Tepkime puanı
37
Van Türbe ve Kümbetleri

Malazgirt Savaşı'ndan (1071) sonra yörede Türk egemenliği başlamış ve bunun sonucu olarak da Beylikler ve Osmanlı dönemlerine ait yapıların yanı sıra kümbet ve türbeler de onlara eklenmiştir. XIV.-XIX. yüzyıllar arasına tarihlenen bu mezar anıtları Eski Van'da, Gevaş'ta, Hoşap'ta (Güzelsu), Muradiye'de, Başkale'de ve Erciş'te bulunmaktadır.

Hüsrev Paşa Kümbeti (Merkez)
Eski Van'da Hüsrev Paşa Camisi'nin güneyinde bulunan bu türbe Hüsrev Paşa'ya aittir. Hüsrev Paşa'nın 1583 yılında bu yörede valilik yaptığı dikkate alınacak olunursa türbenin de XVI. yüzyılın sonlarına ait olduğu açıkça anlatılmaktadır.

Türbe düzgün kesme taştan kare kaide üzerine altıgen planlı olup, üzeri piramidal taş bir külah ile örtülmüştür. Van'daki Osmanlı dönemi türbelerinden olan bu yapıda Selçuklu mimari yapısı ile Osmanlı bezemesi bir araya kaynaştırılmış ve kendine özgü bir yapı ortaya konmuştur. Ancak kuzeydoğudaki giriş kapısı önündeki iki sütunlu kubbeli bölüm günümüze gelememiştir. Yapıda Osmanlı dönemi geometrik ve bitkisel motifleri dış cephede kullanılmıştır.

İkiz Kümbetler (Merkez)

Eski Van'ın sur duvarları dışında, Kaya Çelebi Camisi'nin güneybatısında, Ortakapı Mezarlığı'nın bir ucunda bulunan, birbirinin benzeri olan bu iki kümbetin kime ait olduğu bilinmemektedir. Bunu belirten bir kitabe veya kayda da rastlanmamıştır. Bununla beraber, kesin olmamakla birlikte Van Beylerbeyi Teymur Paşa ile kardeşi Ahmet Paşa'ya ait oldukları söylenmektedir. Yapı üslubundan XVIII. yüzyılda yapıldıkları anlaşılmaktadır.

İkiz kümbetler kesme taştan sekizgen planlı olarak baldaken tarzında, etrafı açık olarak yapılmışlardır. Birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlı sekiz sütun konik birer taş külahı taşımaktadır. İkiz kümbetler Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.

Van il merkezinde Van kalesi'nin kuzeydoğu köşesinde Hacı Abdurrahman Baba Camisi'nin kuzeydoğu köşesinde bulunan bu kümbetin XIX. yüzyılın ilk yarısında yapıldığı sanılmaktadır. Kitabesi günümüze gelememiştir.

Kümbet düzgün kesme taştan tek katlı, sekizgen gövdeli olup, üzeri piramidal bir külah ile örtülmüştür. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan restorasyon sırasında orijinalliğinden kısmen uzaklaşmıştır.

Galip Paşa Kümbeti (Merkez)

Van il merkezinde Van Kalesi'nin kuzeydoğusunda Hacı Abdurrahman Baba Kümbeti'nin yakınında bulunan bu kümbetin XIX. yüzyılın ilk yarısında Van Valisi Galip Baba adına yaptırıldığı sanılmaktadır.

Kümbet düzgün kesme taştan sekizgen gövdeli olup, üzeri piramidal bir külah ile örtülmüştür. Mimari yönden fazla bir özellik taşımamaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.

Örenkale (Pizan) Kümbetleri (Başkale)

Van ili Başkale ilçesi Örenkale Köyü'nün dışındaki bir yamaçta yan yana iki kümbet bulunmaktadır. Bu kümbetlerin kitabeleri günümüze gelemediği gibi, kaynaklarda da bunlarla ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu bakımdan kime ait olduklarından bilinmemektedir.

Kesme taştan yapılmış olan bu kümbetlerin mimari yapılarına dayanılarak XVII. Yüzyılın ikinci yarısında veya XVIII. yüzyılın başlarında yapıldıkları sanılmaktadır. Kare planlı ve küçük ölçüde olan kümbetlerin üzeri içten kubbe, dıştan piramidal bir külah ile örtülüdür. Kümbetler mimari özelliklerini tümü ile yitirmişlerdir.

Anonim (İsimsiz) Kümbet (Erciş)

Van ili Erciş ilçesinde, Erciş-Patnos karayolunun 5. km. sinde, Zortul Köyü yakınında düz bir arazi içerisinde bulunan bu kümbetin kime ait olduğu bilinmemektedir. Yapı üslubundan Karakoyunlular döneminde, XV. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.

Kümbet tek renkli düzgün kesme taştan onikigen gövdeli olarak yapılmıştır. İki katlı olan yapının üzeri onikigen taş bir külahla örtülmüştür. Kümbetin altında kare planlı mumyalık kısmı bulunmakta, buradan köşe pahları ile onikigen gövdeye geçilmektedir. Kümbetin çevresi dikdörtgen çerçeveler içerisinde yuvarlak sağır nişlere bölünmüş ve bunların üzerine Selçuklu üslubunda oldukça zengin bitkisel ve geometrik motifler yapılmıştır.

Kümbete kuzey yönündeki dikdörtgen bir niş içerisinde, yine dikdörtgen bir kapıdan girilmektedir. Bu girişteki geometrik motifler dikkati çekmektedir. Bitkisel ve geometrik motiflerin arasında çift başlı kartal ve grifon figürleri bulunmaktadır. Kümbetin külaha yakın kısmında bir yazı frizi çepeçevre dolaşmaktadır.

Kümbet Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1990'lı yıllarda restore edilmiştir.

Kadem Paşa Hatun Kümbeti (Erciş)

Van ili Erciş ilçesinde, Erciş-Van karayolunun çıkışında bulunan bu kümbet kitabesinden öğrenildiğine göre Karakoyunlulardan Cihan Şah zamanında, Emir Rüstem Bey tarafından h.863 (1458) yılında, annesi Kadem Paşa Hatun ve Emir Yar Ali, Şah Mustafa, Şah Sevik, Şah Ali için yaptırılmıştır.

Kümbet tek renkli düzgün kesme taştan kare kaide üzerine onikigen gövdeli olarak yaptırılmıştır. Kümbetin altında merdivenle inilen mumyalık kısmı bulunmaktadır. Kuzey yönündeki sivri kemerli bir kapı ile kümbetin içerisine girilmektedir. Gövdede dikdörtgen pencereler ve bunların arasında da üçgen şeklinde nişler bulunmaktadır. Üzeri konik taş bir külah ile örtülmüştür.
Kümbetin dış cephesi çeşitli bitkisel, geometrik motifler ve rozetlerle bezenmiş olup, XV. yüzyıl taş işçiliğini yansıtmaktadır. Günümüze iyi bir durumda gelebilmiştir.

Celme (Halime) Hatun Kümbeti (Gevaş)

Van ili Gevaş ilçesine 2 km. uzaklıkta, Van Gölü kenarında mezarlık içerisinde bulunan bu kümbeti ilk kez XIX. yüzyılın başlarında gezginlerin dikkatini çekmiş, W.Bachmann yapıyı incelemiştir. Bunun ardından Prof.Dr. Oktay Aslanapa ve M.Oluş Arık kümbeti yayınlamıştır.

Kümbetin güney yönündeki pencere altındaki silmede Ahlatlı Pehlivan Havetoğlu Esed tarafından yaptırıldığı yazılıdır. Bu ustanın Ahlat Meydan Mezarlığı ile Taht-ı Süleyman Mezarlığı'ndaki mezarlarda da ismine rastlanmaktadır. Bu mezarlıklardaki mezar taşları üzerinde 1317-1327 tarihleri bulunmaktadır.

Kümbet kübik bir kaide üzerine onikigen planlı olarak yapılmış, üzeri de konik bir çatı ile örtülmüştür. Kaideden gövdeye pahlarla geçilmiştir. Türbenin dışı ve her köşedeki pencereleri üçgen profilli, ince uzun dikdörtgen nişler halindedir. Bu nişler Bursa kemerli olarak son bulmaktadır. Bunlardan doğu, batı ve güney cephelerdeki nişlerin içerisine birer pencere açılmıştır. Giriş kapısı oldukça gösterişli olup silmeli, mukarnaslı bir niş içerisinde bulunmaktadır. Türbenin giriş kapısı üzerinde Arapça bir kitabe bulunmaktadır. Bu kitabenin mealen anlamı şöyledir:

"Melik İzeddin, vefat eden Celme Hatun adına bu türbenin yapılmasını h.736 (1335) yılının Muharrem ayında emretti."

Bu kitabede ismi geçen Melik İzeddin ile ilgili bir bilgiye rastlanmamıştır. Ancak Prof.Dr.Oktay Aslanapa bu tarihlerde Celayirli'lerin yöreye hakim olduklarını belirtmiş ve bu kişinin Karakoyunlu beylerinden biri olabileceğini ileri sürmüştür. Bu kümbetin kitabesindeki ismin okunmasında bazı noktalar dikkate alındığında Halime ismi ile Celme isminin karıştığı da açıkça görülmektedir. Bununla beraber halk arasında bu kümbet Halime Hatun Kümbeti olarak da tanınmıştır.

Kümbetin cephelerine yazı taklidi geçmeler ve bitkisel motiflerden ibaret bezemelerle görkemli bir görünüm verilmiştir. Ayrıca kümbetin saçak altına bitkisel motifli iki şerit arasına Kuran'dan alınma ayetler yazılmıştır.

Kümbetin altında mumyalık kısmı bulunmakta olup, bu kısmın üzeri manastır tonozu ile örtülmüştür. Ancak mumyalığın içerisinde bulunan mezarlardan hiçbir iz günümüze gelememiştir.

Hasan Bey Kümbeti (Gürpınar)

Van ili Gürpınar ilçesinde, Van-Hakkâri karayolunun Hoşap girişinin kuzeyinde mezarlık içerisinde bulunan bu kümbetin güneybatı köşesinde Hasan Bey Medresesi bulunmaktadır. Türbenin ve medresenin Osmanlı yönetimine bağlı olarak yörede hüküm sürmüş olan Mahmudi Beylerinden Hasan Bey için oğlu Şir (Aslan) Bey tarafından 1585 yılında yaptırılmıştır.

Medresenin güneybatısında, mescit duvarına bitişik olan türbe dışarıya doğru 2.70 m. çıkıntı yapmaktadır. Güney ve batı duvarları medrese ile birleşen türbe kesme taştan 8.32x8.32 m. ölçüsünde kare planlı bir yapı olup, üzeri kubbe ile örtülmüştür. Türbeye medrese avlusunun doğusunda kuzey köşeye yakın, dikdörtgen bir kapıdan girilmektedir. Bu giriş 1.25 m. derinliğinde bir eyvan şeklindedir. Oldukça kalın duvarlı türbede kubbeye geçiş Türk üçgenleri ile sağlanmıştır. İçerideki kemerler iki renkli kesme taştan yapılmıştır.

Türbenin güney ve batı cephesinin ortasına dikdörtgen söveli pencereler sivri kemerli nişler içerisine alınmıştır. Bu nişlerin içerisi geometrik bezemelerle doldurulmuştur. Günümüze kısmen iyi bir durumda gelebilmiştir.

Süleyman Bey Kümbeti (Gürpınar)

Van ili Gürpınar ilçesi Van-Hakkâri karayolunun Hoşap çıkışında Gevirhan Mezarlığının güneydoğusunda yer almaktadır. Bu kümbetin kime ait olduğunu belirten bir kitabeye veya belgeye rastlanmamıştır.

Yöredeki yapıları araştıran Y.Mimar Prof.Dr. Orhan Tuncer, bu kümbetin Süleyman Bey adına XVII. Yüzyılın üçüncü çeyreğinde yapılmış olabileceğini ileri sürmüştür. Bunun yanı sıra Sultan IV. Murat'ın İran seferi sırasında yörede Mahmudi Beyliği'ninin başında Zeynel Bey bulunuyordu. Ali Bey'in ismine ise kaynaklarda rastlanmamaktadır. Bu da kümbetin Ali Bey'e değil Süleyman Bey'e ait olduğu iddiasını kuvvetlendirmektedir . Süleyman Bey'in 1643 yılında buradaki kaleyi yaptırdığı göz önüne alınacak olursa, bu kümbetin de Ona ait olması kuvvetle muhtemeldir. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Öğretim Üyelerinden Dr.Osman Aytekin de kümbetin Süleyman Bey'e ait olduğunu belirtmiştir.

Kümbet arazi konumundan ötürü kuzeyden yükseltilmiş bir kaide üzerine oturtulmuştur. Kesme taştan yapılan kümbet 6.25x6.25 m. ölçüsünde kare planlı bir kaide üzerindedir. Bu kaideden köşe pahları ile dıştan sekizgen, içeriden daire şeklinde gövdeye geçilmektedir. Tek katlı olarak yapılan türbenin kuzey cephesinde giriş kapısı, doğu, batı ve güney cephelerinde de birer dikdörtgen pencere bulunmaktadır.

Giriş kapısı içten mukarnaslı, dıştan da U şeklinde geometrik süslemeli bir bordürle çepeçevre kuşatılmıştır. Ayrıca bu bordür üzerinde düğüm motifleri, sekizgen yıldızlar ve gülbezekler de görülmektedir. Bu frizin üzerinde sivri kemerli bir alınlık bulunmaktadır. Alınlığın üzerinde, mukarnaslı bir çerçeve içerisinde kitabelik yeri varsa da kitabe yeri boş bırakılmıştır.

Kümbet uzun süre kendi haline bırakılmış olup, restorasyon çalışmaları devam etmektedir.

Kübik Köyü Kümbetleri (Muradiye)

Van ili Muradiye ilçesi Kübik Köyü'nün 3 km. uzağındaki mezarlık içerisinde bulunan bu kümbetlerin kitabeleri bulunmadığından ve kaynaklarda da onlarla ilgili bilgiye rastlanmadıklarından kime ait oldukları bilinmemektedir. Yapı üsluplarından XVII. Yüzyılın ikinci yarısında yapıldıkları sanılmaktadır.

Bu kümbetler birbirlerine çok yakın olup, kuzeydeki kümbet sekizgen, güneydeki ise dokuzgen cephelidir. Ancak kesme taştan yapılmış olan kümbetlerin her ikisi de orijinalliklerinden uzaklaşmıştır.
 
Üst Alt