- Katılım
- 28 Mart 2011
- Mesajlar
- 2,123
- Tepkime puanı
- 26
"Eğer bir insanın başkasına secde etmesini emretseydim, kadının, kocasına secde etmesini emrederdim" anlamındaki hadis hakkında hayli soru geliyor. Kur'an'a aykırı olduğu ya da kadını tahkir ettiği gerekçesiyle uydurma olduğunu söyleyenlerden alıntılar eşliğinde bu hadisin durumunun ne olduğu soruluyor.
Öncelikle belirtelim ki, bir rivayetin sahih olup olmadığını, bizatihi o rivayetten hareketle ortaya koymak gerekir. Meseleyi kendi önyargılarımızın, peşin kabullerimizin ya da yaygın anlayışın/hakim söylemin boyunduruğu altına sokmaya çalışmak, kendi heva ve heveslerimizi hadisin, dolayısıyla Efendimiz (s.a.v)'in rehberliğinin önüne geçirmek anlamına gelecektir. Kur'an'a aykırılık vb. söylemlerin de bu bağlamda bizim heva ve hevesimizi tahkim etmekten başka bir fonksiyonu olmayacaktır.
Kur'an'a neyin uygun ve neyin aykırı olduğunu sağlıklı bir şekilde tesbit edebilmek için öncelikle sağlıklı bir Kur'an anlayışının ortaya konulmuş olması gerekir. Ben Kur'an'ı "bana göre"li bir şekilde tarif edersem, herhangi bir meseleyi "Kur'an'a götürün" derken "benim Kur'an anlayışıma getirin" demiş olurum. Ulemamızın yüzlerce yıldır Kur'an'a aykırı görmediği bir kısım hadislerin ahir zamanda Kur'an'a aykırı olduğu gerekçesiyle reddedilmesi tam da bu "el çabukluğu"nun göstergesidir!...
Maksada gelecek olursak, evet, Efendimiz (s.a.v)'den çeşitli bağlamlarda nakledilmiş birçok rivayetin ortak noktasını teşkil eden bu cümleye "uydurma" demek mümkün değildir. Tesbit edebildiğim kadarıyla konu hakkında 10 ayrı sahabînin naklettiği 10'dan fazla rivayet mevcuttur.
Kısaca zikredecek olursak:
1. Mu'âz b. Cebel (r.a)'dan nakledildiğine göre kendisi Şam'a gittiği zaman oradaki Ehl-i Kitab'ın ileri gelenlerine ve din adamlarına secde ettiklerini görmüş, bunun ne olduğunu sorunda, "Bu peygamberlerin selamlanma şeklidir" cevabını almış. Medine'ye döndüğünde bunu Efendimiz (s.a.v)'e haber verdiğinde (aşağıda gelecek olan rivayetlerde Mu'âz (r.a)'ın, Efendimiz (s.a.v)'in huzurunda secde ettiği tasrih edilmektedir) Efendimiz (s.a.v) şöyle buyurmuştur: "Onlar peygamberleri adına yalan uydurdular; kitaplarını da böyle tahrif etmişlerdi. Eğer bir kimsenin başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, üzerindeki hakkının büyüklüğü sebebiyle kocasına secde etmesini emrederdim. Kadın, hayvan sırtında olsa bile kocası onu istediğinde kocasının hakkını eda etmedikçe imanın tadını alamaz."[1]
2. Kays b. Sa'd (r.a) Hîre'de Mecusilerin, ileri gelenlerine aynı şekilde saygı göstergesi olarak secde ettiklerini görmüş ve Efendimiz (s.a.v)'in kendisine bu şekilde secde edilmeye daha layık olduğu düşüncesiyle Efendimiz (s.a.v)'e gelerek bu durumu sormuştu. Efendimiz (s.a.v) ile aralarında şu konuşma geçti:
- "Benim kabrime uğradığında ona secde etmeyi düşünür müsün?"
- "Hayır."
- "Bunu yapmayın! Eğer bir kimseye, başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, Allah'ın kadınlara karşı kocalarına bir hak verdiği için kadınlara, kocalarına secde etmelerini emrederdim."[1]
3. Ebû Hureyre (r.a)'den: "Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Şayet bir kimsenin başka bir kimseye secde etmesini emretseydim, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[2]
Aynı sahabîden, bağlamın da zikredildiği daha uzun bir rivayet şöyle gelmiştir: "Resulullah (s.a.v), Ensar'dan birinin bostanına/bahçesine girdi. Resulullah (s.a.v) kendilerine yaklaşınca orada bulunan ve tepinen iki azgın deve, O'nun önünde çöküp boyunlarını yere koydular. Orada bulunanlar "Size secde ediyorlar (ey Allah'ın Resulü)" dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Kimsenin kimseye secde etmesi uygun değildir. Eğer bir kimsenin başkasına secde etmesi uygun bir davranış olsaydı, Allah'ın kocaya verdiği hakkın büyüklüğü sebebiyle kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[3]
[1] el-Hâkim, el-Müstedrek, IV, 172. el-Hâkim bu hadisin el-Buhârî ve Müslim'in şartlarını taşıdığını söylemiş, ez-Zehebî de ona muvafakat etmiştir. Bu rivayetin sadece merfu kısmını et-Taberânî de el-Mu'cemu'l-Kebîr'de (XX, 52) zikretmiştir.
[1] Ebû Dâvud, "Nikâh", 40; et-Tahâvî, Şerhu Müşkili'l-Âsâr, IV, 129; ed-Dârimî, "Salât, 159; el-Hâkim, a.g.e., II, 187. Bir önceki rivayette olduğu gibi, bu rivayetin sıhhatinde de ez-Zehebî, el-Hâkim'e muvafakat etmiştir.
[2] et-Tirmizî, "Radâ’", 11;
[3] İbn Hibbân, es-Sahîh, IX, 470. Bu rivayet, et-Taberânî'nin İbn Abbâs (r.a)'dan nakli olarak daha uzun ve tam bir lafızla ileride gelecek.
Uydurma Olduğu Söylenen Sahih Bir Rivayet-2
4. Bir önceki yazıda Ebû Hureyre (r.a)'dan naklen zikrettiğim rivayete benzer bir rivayet de Enes b. Mâlik (r.a)'dan nakledilmiştir: Buna göre Ensar'dan birilerinin sakin bir devesi vardı. Ancak (hastalık vb. bir sebepten dolayı) deve azgınlaştı ve kimseyi yanına yaklaştırmaz oldu. Durumu Efendimiz (s.a.v)'e haber verdiler. Efendimiz (s.a.v) devenin bulunduğu bahçeye gitti. Deve Efendimiz (s.a.v)'i görünce O'na doğru yaklaştı ve önünde çöktü. Orada bulunanlar, "Aklı şuuru olmadığı halde bu hayvan size secde ediyorsa, bizim secde etmemiz daha evladır" dediler. Bunun üzerine Efendimiz (s.a.v) şöyle buyurdu: "Bir beşerin bir başka beşere secde etmesi elvermez. Eğer bir beşerin başka bir beşere secde etmesi uygun bir durum olsaydı, kocasının üzerindeki hakkının büyüklüğü sebebiyle kadına kocasına secde etmesini emrederdim…"[1]
5. Hz. Aişe (r.anha) validemizden: "Resulullah (s.a.v) Muhacirun ve Ensar'dan bir grup sahabî ile birlikte iken bir deve gelip kendisine secde etti. Ashabı, "Ey Allah'ın Resulü! Hayvanlar ve ağaçlar size secde ediyor. Size secde etmeye biz daha müstehakkız" dedil. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Rabbinize kulluk edin ve kardeşinize ikramda bulunun. Eğer ben bir kimseye, birisine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim. Eğer koca, eşine, sarı dağdan siyah dağa ve siyah dağdan beyaz dağa taş nakletmesini emretseydi, onun bunu yapması uygun olurdu."[2]
6. İbn Abbâs (r.a)'dan: "Ensar'dan birisinin iki devesi vardı. Azgınlaştılar ve sahipleri onları bir bahçeye kapatıp kapısını kilitledi; sonra da duasını almak niyetiyle Hz. Peygamber (s.a.v)'e geldi. Resulullah (s.a.v) o esnada yanında Ensar'dan bir grup bulunduğu halde oturuyordu. Adam şöyle dedi: "Ey Allah'ın Resulü! Bir hacetim için geldim. Benim iki devem var. Azgınlaştılar. Onları bahçeye bağlayıp kapıyı kilitledim. Allah Teala'nın onları bana itaat ettirmesi için dua etmenizi istedim." Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), yanındakilere, "Bizimle birlikte gelin" buyurdu. Bahçenin kapısına geldiğinde, "Aç" buyurdu; develerin sahibi bahçenin kapısını açtı. Develerden biri kapıya yakındı. Hz. Peygamber (s.a.v)'i görünce O'na secde etti. Hz. Peygamber, "Bana bir şey verin başına (boynuna) bağlayayım ve onu zabtedeyim" buyurdu. (Develerin sahibi) bir ip getirdi. Hz. Peygamber (s.a.v) onu devenin başına (boynuna) bağladı ve onu zabtetti. Sonra duvarın öbür köşesine, diğer devenin yanına gittiler. O da Hz. Peygamber (s.a.v)'i görünce secde etti. Hz. Peygamber develerin sahibine (yine), "Bana bir şey getir onun başına (boynuna) bağlayayım" buyurdu. (Getirilen ipi) devenin başına (boynuna) bağladı, onu da zabtetti (sonra da develerin sahibine), "Git, artık sana isyan etmezler" buyurdu. Sahabe bu durumu görünce, "Ey Allah'ın Resulü! Bu develer akılları olmadığı halde size secde ettiler. Biz de size secde etmeyelim mi?" dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu: "Ben hiç kimseye bir başkasına secde etmesini emretmem. Eğer birinin birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[3]
7. Isme (r.a)'dan: "Ensar'dan bir yetimin devesi azgınlaştı, zaptedemedik. Gidip durumu Hz. Peygamber (s.a.v)'e haber verdik. Birlikte, devenin bulunduğu bahçeye gittik. Deve, Hz. Peygamber (s.a.v)'i görünce geldi ve önünde secde etti. Biz, "Ey Allah'ın Resulü! Emir buyursanız, krallara secde edildiği gibi biz de size secde etsek" dedik, şöyle buyurdu: "Benim ümmetimde bu yoktur. Eğer bunu yapacak olsaydım, kadınlara, kocalarına secde etmelerini emrederdim."[4]
8. Zeyd b. Erkam (r.a)'dan: "Resulullah (s.a.v), Mu'âz b. Cebel'i Şam'a gönderdi. (Geri) geldiği zaman "Ey Allah'ın Resulü! Ben Ehl-i Kitab'ın papazlarına ve patriklerine secde ettiklerini gördüm. Biz de bize secde etmeyelim mi?" dedi. Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu. "Hayır! Eğer ben birisine, başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[5]
[1] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, III, 158-9; en-Nesâî, Işretu'n-Nisâ', 225; el-Bezzâr, el-Müsned, XIII, 93. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IX, 4) ravilerinin güvenilir kimseler olduğunu söylemiştir.
[2] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, XLI, 19; İbn Mâce, "Nikâh", 4; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, VI, 69, IX, 325. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 310), bu rivayetin senedindeki ravilerden sadece Ali b. Zeyd üzerinde durur ve bu zatın hadisinin hasen olduğunu söyler.
[3] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, XI, 356-7. Bu rivayetin senedindeki el-Hakem b. Tahmân bazı hadis tenkitçileri tarafından taz'if edilmiş, İbn Ma'în, Ebû Zür'a ve Ebû Hâtim tarafından ise tevsik edilmiş (güvenilir olduğu söylenmiş) bir ravidir. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IX, 5) diğer ravilerinin güvenilir olduğunu söyler.
[4] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, XVII, 183. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 311) bu rivayetin senedindeki el-Fadl b. el-Muhtâr'ın zayıf bir ravi olduğunu söyler.
[5] el-Bezzâr, el-Müsned, I, 227; et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, V, 208. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 310), et-Taberânî'nin Sadaka b. Abdillah dışındaki ravilerinin sahih hadis ravileri olduğunu, bu zatın da bazı hadis tenkitçileri tarafından taz'if, bazıları tarafından ise tevsik edildiğini söyler.
Uydurma Olduğu Söylenen Sahih Bir Rivayet-3
9. Sürâka b. Mâlik (r.a)'dan: "Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Eğer ben birisine, başka birisine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[1]
10. Büreyde (r.a)'dan: "Bir bedevi Hz. Peygamber (s.a.v)'e gelerek, "Ey Allah'ın Resulü! Bana izin verin size secde edeyim"dedi. Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu. "Eğer ben birisine, başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[2]
11. Abdullah b. Ebî Evfâ (r.a)'dan: "Mu'âz b. Cebel (r.a)Yemen'den[3] döndüğü zaman Efendimiz (s.a.v)'in huzuruna girdiğinde secde etmiş, bu duruma şaşıran Efendimiz (s.a.v), bu hareketinin sebebini sorunca da, Yemen'de Ehl-i Kitab'ın, büyüklerini selamlama ve ta'zim maksadıyla secde ettiklerini gördüğünü ve bu şekilde selamlanmaya Efendimiz (s.a.v)'in daha layık olduğunu düşündüğü için böyle yaptığını söylemiştir. Bunun üzerine Efendimiz (s.a.v), "Onlar peygamberleri adına yalan uydurdular; kitaplarını da böyle tahrif etmişlerdi. Eğer bir kimsenin başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, üzerindeki hakkının büyüklüğü sebebiyle kocasına secde etmesini emrederdim…" buyurmuştur.[4]
12. Ğaylân b. Seleme (r.a)'dan: "Hz. Peygamber (s.a.v) ile birlikte bir seferdeydik. Şöyle buyurdu: "Eğer birisine, başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[5]
13. Suheyb (r.a)'den: "Mu'âz Şam'dan geldiğinde, oradaki yahudilerin alimlerine ve din adamlarına, hristiyanların da papazlarına ve ruhbanlarına secde ettiğini görmüştü. Hz. Peygamber (s.a.v)'in yanına geldiği zaman O'na secde etti. Hz. Peygamber (s.a.v), "Ey Mu'âz, bu nedir?" buyurunca şöyle dedi: "Şam'a gittiğimde yahudilerin alimlerine ve din adamlarına ve hristiyanların keşişlerine ve din adamlarına secde ettiğini gördüm. "Bu nedir" diye sordum; "Bu, peygamberleri selamlama şeklidir" dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu: "Peygamberleri üzerine yalan söylemişler. Kitaplarını da böyle tahrif etmişlerdi. Eğer bir kimseye, birisine secde etmesini emretseydim, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[6]
Söz konusu hadis hakkında ulaşabildiğim bilgiler böyle. İlk yazıda sahabî sayısını 10 olarak zikretmiştim. Görüldüğü gibi sayı 13'e çıkmış durumda. Özellikle dipnotlarda aktardığım bilgilerden ortaya çıkan netice şu: Bu hadisin rivayet tariklerinden bir kısmı sahih, bir kısmı hasen, bir kısmı ise zayıftır. Dolayısıyla sened itibariyle bu hadisin uydurma olduğunu söylemek mümkün değil.
Metne gelince, burada Efendimiz (s.a.v)'in, kocanın eşi üzerindeki hakkı konusunda mübalağalı bir ifade kullanarak konunun hassasiyetine dikkat çektiğini söylememiz gerekiyor. Efendimiz (s.a.v)'in bu tarz başka sözleri de mevcuttur. "Kur'an'ı teganni ile okumayan bizden değildir"[7] veya "Bize silah çeken bizden değildir"[8] hadisleri örnek olarak gösterilebilir. Burada söz konusu fiiller kişiyi dinden çıkarmadığı halde böyle buyurulmuş olması meselenin hassasiyetini ortaya koymak içindir. Dolayısıyla bu gibi rivayetlerde Kur'an'a aykırılık bulmayanların, sadedinde bulunduğumuz rivayet hakkında da aynı tavrı göstermesi beklenir.
Bitirmeden bu hadisin, kocalara, eşlerine zulmetme hakkı vermediğinin, buradan böyle bir neticeye gitmenin "istismar"dan başka bir anlamı olmayacağının altını kalın çizgilerle çizmiş olalım. Merak etmemek elde değil, istismara meydan vermeme gerekçesiyle hadisi feda edenler, ilgili ayet[9] konusunda da aynı şekilde mi davranacaklar acaba?!..
[1] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, VII, 152. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 310), sededdeki Vehb b. Ali ve babasının durumları hakkında bilgi sahibi olmadığını, diğer ravilerin güvenilir olduğunu söyler.
[2] ed-Dârimî, "Salât", 159.
[3] Veya Şam'dan. Ahmed b. Hanbel'in bu rivayetinde böyle (ravinin tereddüdü tasrih edilerek) geçmektedir; doğrusu "Şam'dan" olmalıdır. Zira Hz. Mu'âz (r.a), Efendimiz (s.a.v) tarafından Yemen'e gönderilmiş ve ancak O vefat ettikten sonra Medine'ye dönmüştür. Hz. Mu'âz (r.a)'ın Şam'a gidişi ise daha önce olmuştur. et-Taberânî ve el-Bezzâr da bir sonraki dipnotta zikrettiğim yerlerde rivayeti Mu'âz b., Cebel (r.a)'in "Şam dönüşü" şeklinde tasrih etmektedir. Ahmed b. Hanbel de Mu'âz b. Cebel (r.a) rivayetinde aynı tasrihi vermektedir.
[4] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, IV, 381; eş-Şâşî, el-Müsned, III, 231; et-Taberânî,, el-Mu'cemu'l-Kebîr, V, 208-9, VIII, 37, XX, 52; el-Bezzâr, el-Müsned, I, 227; el-Hâkim, el-Müstedrek, IV, 172. ez-Zehebî, bu rivayetin sahih olduğu görüşünde el-Hâkim'e muvafakat etmiştir. el-Heysemî de Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 309) İmam Ahmed ve el-Bezzâr rivayetlerinin senedlerindeki ravilerin güvenilir olduğunu söylemiştir.
[5] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, XVIII, 263-4. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 311) bu rivayetin senedindeki Şebîb b. Şeybe'nin çoğunluğu teşkil eden hadis tenkitçileri tarafından zayıf, bazıları tarafından ise güvenilir bulunduğunu söyler.
[6] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, VIII, 35-6. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 309-10) bu rivayetin senedindeki en-Nehhâs b. Fehum'un zayıf bir ravi olduğunu söyler.
[7] el-Buhârî, "İ'tisâm", 44
[8] el-Buhârî, "Fiten", 7.
[9] 4/en-Nisâ, 34.
Ebubekir SİFİL
Öncelikle belirtelim ki, bir rivayetin sahih olup olmadığını, bizatihi o rivayetten hareketle ortaya koymak gerekir. Meseleyi kendi önyargılarımızın, peşin kabullerimizin ya da yaygın anlayışın/hakim söylemin boyunduruğu altına sokmaya çalışmak, kendi heva ve heveslerimizi hadisin, dolayısıyla Efendimiz (s.a.v)'in rehberliğinin önüne geçirmek anlamına gelecektir. Kur'an'a aykırılık vb. söylemlerin de bu bağlamda bizim heva ve hevesimizi tahkim etmekten başka bir fonksiyonu olmayacaktır.
Kur'an'a neyin uygun ve neyin aykırı olduğunu sağlıklı bir şekilde tesbit edebilmek için öncelikle sağlıklı bir Kur'an anlayışının ortaya konulmuş olması gerekir. Ben Kur'an'ı "bana göre"li bir şekilde tarif edersem, herhangi bir meseleyi "Kur'an'a götürün" derken "benim Kur'an anlayışıma getirin" demiş olurum. Ulemamızın yüzlerce yıldır Kur'an'a aykırı görmediği bir kısım hadislerin ahir zamanda Kur'an'a aykırı olduğu gerekçesiyle reddedilmesi tam da bu "el çabukluğu"nun göstergesidir!...
Maksada gelecek olursak, evet, Efendimiz (s.a.v)'den çeşitli bağlamlarda nakledilmiş birçok rivayetin ortak noktasını teşkil eden bu cümleye "uydurma" demek mümkün değildir. Tesbit edebildiğim kadarıyla konu hakkında 10 ayrı sahabînin naklettiği 10'dan fazla rivayet mevcuttur.
Kısaca zikredecek olursak:
1. Mu'âz b. Cebel (r.a)'dan nakledildiğine göre kendisi Şam'a gittiği zaman oradaki Ehl-i Kitab'ın ileri gelenlerine ve din adamlarına secde ettiklerini görmüş, bunun ne olduğunu sorunda, "Bu peygamberlerin selamlanma şeklidir" cevabını almış. Medine'ye döndüğünde bunu Efendimiz (s.a.v)'e haber verdiğinde (aşağıda gelecek olan rivayetlerde Mu'âz (r.a)'ın, Efendimiz (s.a.v)'in huzurunda secde ettiği tasrih edilmektedir) Efendimiz (s.a.v) şöyle buyurmuştur: "Onlar peygamberleri adına yalan uydurdular; kitaplarını da böyle tahrif etmişlerdi. Eğer bir kimsenin başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, üzerindeki hakkının büyüklüğü sebebiyle kocasına secde etmesini emrederdim. Kadın, hayvan sırtında olsa bile kocası onu istediğinde kocasının hakkını eda etmedikçe imanın tadını alamaz."[1]
2. Kays b. Sa'd (r.a) Hîre'de Mecusilerin, ileri gelenlerine aynı şekilde saygı göstergesi olarak secde ettiklerini görmüş ve Efendimiz (s.a.v)'in kendisine bu şekilde secde edilmeye daha layık olduğu düşüncesiyle Efendimiz (s.a.v)'e gelerek bu durumu sormuştu. Efendimiz (s.a.v) ile aralarında şu konuşma geçti:
- "Benim kabrime uğradığında ona secde etmeyi düşünür müsün?"
- "Hayır."
- "Bunu yapmayın! Eğer bir kimseye, başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, Allah'ın kadınlara karşı kocalarına bir hak verdiği için kadınlara, kocalarına secde etmelerini emrederdim."[1]
3. Ebû Hureyre (r.a)'den: "Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Şayet bir kimsenin başka bir kimseye secde etmesini emretseydim, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[2]
Aynı sahabîden, bağlamın da zikredildiği daha uzun bir rivayet şöyle gelmiştir: "Resulullah (s.a.v), Ensar'dan birinin bostanına/bahçesine girdi. Resulullah (s.a.v) kendilerine yaklaşınca orada bulunan ve tepinen iki azgın deve, O'nun önünde çöküp boyunlarını yere koydular. Orada bulunanlar "Size secde ediyorlar (ey Allah'ın Resulü)" dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Kimsenin kimseye secde etmesi uygun değildir. Eğer bir kimsenin başkasına secde etmesi uygun bir davranış olsaydı, Allah'ın kocaya verdiği hakkın büyüklüğü sebebiyle kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[3]
[1] el-Hâkim, el-Müstedrek, IV, 172. el-Hâkim bu hadisin el-Buhârî ve Müslim'in şartlarını taşıdığını söylemiş, ez-Zehebî de ona muvafakat etmiştir. Bu rivayetin sadece merfu kısmını et-Taberânî de el-Mu'cemu'l-Kebîr'de (XX, 52) zikretmiştir.
[1] Ebû Dâvud, "Nikâh", 40; et-Tahâvî, Şerhu Müşkili'l-Âsâr, IV, 129; ed-Dârimî, "Salât, 159; el-Hâkim, a.g.e., II, 187. Bir önceki rivayette olduğu gibi, bu rivayetin sıhhatinde de ez-Zehebî, el-Hâkim'e muvafakat etmiştir.
[2] et-Tirmizî, "Radâ’", 11;
[3] İbn Hibbân, es-Sahîh, IX, 470. Bu rivayet, et-Taberânî'nin İbn Abbâs (r.a)'dan nakli olarak daha uzun ve tam bir lafızla ileride gelecek.
Uydurma Olduğu Söylenen Sahih Bir Rivayet-2
4. Bir önceki yazıda Ebû Hureyre (r.a)'dan naklen zikrettiğim rivayete benzer bir rivayet de Enes b. Mâlik (r.a)'dan nakledilmiştir: Buna göre Ensar'dan birilerinin sakin bir devesi vardı. Ancak (hastalık vb. bir sebepten dolayı) deve azgınlaştı ve kimseyi yanına yaklaştırmaz oldu. Durumu Efendimiz (s.a.v)'e haber verdiler. Efendimiz (s.a.v) devenin bulunduğu bahçeye gitti. Deve Efendimiz (s.a.v)'i görünce O'na doğru yaklaştı ve önünde çöktü. Orada bulunanlar, "Aklı şuuru olmadığı halde bu hayvan size secde ediyorsa, bizim secde etmemiz daha evladır" dediler. Bunun üzerine Efendimiz (s.a.v) şöyle buyurdu: "Bir beşerin bir başka beşere secde etmesi elvermez. Eğer bir beşerin başka bir beşere secde etmesi uygun bir durum olsaydı, kocasının üzerindeki hakkının büyüklüğü sebebiyle kadına kocasına secde etmesini emrederdim…"[1]
5. Hz. Aişe (r.anha) validemizden: "Resulullah (s.a.v) Muhacirun ve Ensar'dan bir grup sahabî ile birlikte iken bir deve gelip kendisine secde etti. Ashabı, "Ey Allah'ın Resulü! Hayvanlar ve ağaçlar size secde ediyor. Size secde etmeye biz daha müstehakkız" dedil. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Rabbinize kulluk edin ve kardeşinize ikramda bulunun. Eğer ben bir kimseye, birisine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim. Eğer koca, eşine, sarı dağdan siyah dağa ve siyah dağdan beyaz dağa taş nakletmesini emretseydi, onun bunu yapması uygun olurdu."[2]
6. İbn Abbâs (r.a)'dan: "Ensar'dan birisinin iki devesi vardı. Azgınlaştılar ve sahipleri onları bir bahçeye kapatıp kapısını kilitledi; sonra da duasını almak niyetiyle Hz. Peygamber (s.a.v)'e geldi. Resulullah (s.a.v) o esnada yanında Ensar'dan bir grup bulunduğu halde oturuyordu. Adam şöyle dedi: "Ey Allah'ın Resulü! Bir hacetim için geldim. Benim iki devem var. Azgınlaştılar. Onları bahçeye bağlayıp kapıyı kilitledim. Allah Teala'nın onları bana itaat ettirmesi için dua etmenizi istedim." Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), yanındakilere, "Bizimle birlikte gelin" buyurdu. Bahçenin kapısına geldiğinde, "Aç" buyurdu; develerin sahibi bahçenin kapısını açtı. Develerden biri kapıya yakındı. Hz. Peygamber (s.a.v)'i görünce O'na secde etti. Hz. Peygamber, "Bana bir şey verin başına (boynuna) bağlayayım ve onu zabtedeyim" buyurdu. (Develerin sahibi) bir ip getirdi. Hz. Peygamber (s.a.v) onu devenin başına (boynuna) bağladı ve onu zabtetti. Sonra duvarın öbür köşesine, diğer devenin yanına gittiler. O da Hz. Peygamber (s.a.v)'i görünce secde etti. Hz. Peygamber develerin sahibine (yine), "Bana bir şey getir onun başına (boynuna) bağlayayım" buyurdu. (Getirilen ipi) devenin başına (boynuna) bağladı, onu da zabtetti (sonra da develerin sahibine), "Git, artık sana isyan etmezler" buyurdu. Sahabe bu durumu görünce, "Ey Allah'ın Resulü! Bu develer akılları olmadığı halde size secde ettiler. Biz de size secde etmeyelim mi?" dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu: "Ben hiç kimseye bir başkasına secde etmesini emretmem. Eğer birinin birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[3]
7. Isme (r.a)'dan: "Ensar'dan bir yetimin devesi azgınlaştı, zaptedemedik. Gidip durumu Hz. Peygamber (s.a.v)'e haber verdik. Birlikte, devenin bulunduğu bahçeye gittik. Deve, Hz. Peygamber (s.a.v)'i görünce geldi ve önünde secde etti. Biz, "Ey Allah'ın Resulü! Emir buyursanız, krallara secde edildiği gibi biz de size secde etsek" dedik, şöyle buyurdu: "Benim ümmetimde bu yoktur. Eğer bunu yapacak olsaydım, kadınlara, kocalarına secde etmelerini emrederdim."[4]
8. Zeyd b. Erkam (r.a)'dan: "Resulullah (s.a.v), Mu'âz b. Cebel'i Şam'a gönderdi. (Geri) geldiği zaman "Ey Allah'ın Resulü! Ben Ehl-i Kitab'ın papazlarına ve patriklerine secde ettiklerini gördüm. Biz de bize secde etmeyelim mi?" dedi. Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu. "Hayır! Eğer ben birisine, başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[5]
[1] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, III, 158-9; en-Nesâî, Işretu'n-Nisâ', 225; el-Bezzâr, el-Müsned, XIII, 93. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IX, 4) ravilerinin güvenilir kimseler olduğunu söylemiştir.
[2] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, XLI, 19; İbn Mâce, "Nikâh", 4; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, VI, 69, IX, 325. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 310), bu rivayetin senedindeki ravilerden sadece Ali b. Zeyd üzerinde durur ve bu zatın hadisinin hasen olduğunu söyler.
[3] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, XI, 356-7. Bu rivayetin senedindeki el-Hakem b. Tahmân bazı hadis tenkitçileri tarafından taz'if edilmiş, İbn Ma'în, Ebû Zür'a ve Ebû Hâtim tarafından ise tevsik edilmiş (güvenilir olduğu söylenmiş) bir ravidir. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IX, 5) diğer ravilerinin güvenilir olduğunu söyler.
[4] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, XVII, 183. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 311) bu rivayetin senedindeki el-Fadl b. el-Muhtâr'ın zayıf bir ravi olduğunu söyler.
[5] el-Bezzâr, el-Müsned, I, 227; et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, V, 208. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 310), et-Taberânî'nin Sadaka b. Abdillah dışındaki ravilerinin sahih hadis ravileri olduğunu, bu zatın da bazı hadis tenkitçileri tarafından taz'if, bazıları tarafından ise tevsik edildiğini söyler.
Uydurma Olduğu Söylenen Sahih Bir Rivayet-3
9. Sürâka b. Mâlik (r.a)'dan: "Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: "Eğer ben birisine, başka birisine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[1]
10. Büreyde (r.a)'dan: "Bir bedevi Hz. Peygamber (s.a.v)'e gelerek, "Ey Allah'ın Resulü! Bana izin verin size secde edeyim"dedi. Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu. "Eğer ben birisine, başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[2]
11. Abdullah b. Ebî Evfâ (r.a)'dan: "Mu'âz b. Cebel (r.a)Yemen'den[3] döndüğü zaman Efendimiz (s.a.v)'in huzuruna girdiğinde secde etmiş, bu duruma şaşıran Efendimiz (s.a.v), bu hareketinin sebebini sorunca da, Yemen'de Ehl-i Kitab'ın, büyüklerini selamlama ve ta'zim maksadıyla secde ettiklerini gördüğünü ve bu şekilde selamlanmaya Efendimiz (s.a.v)'in daha layık olduğunu düşündüğü için böyle yaptığını söylemiştir. Bunun üzerine Efendimiz (s.a.v), "Onlar peygamberleri adına yalan uydurdular; kitaplarını da böyle tahrif etmişlerdi. Eğer bir kimsenin başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, üzerindeki hakkının büyüklüğü sebebiyle kocasına secde etmesini emrederdim…" buyurmuştur.[4]
12. Ğaylân b. Seleme (r.a)'dan: "Hz. Peygamber (s.a.v) ile birlikte bir seferdeydik. Şöyle buyurdu: "Eğer birisine, başka birine secde etmesini emredecek olsaydım, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[5]
13. Suheyb (r.a)'den: "Mu'âz Şam'dan geldiğinde, oradaki yahudilerin alimlerine ve din adamlarına, hristiyanların da papazlarına ve ruhbanlarına secde ettiğini görmüştü. Hz. Peygamber (s.a.v)'in yanına geldiği zaman O'na secde etti. Hz. Peygamber (s.a.v), "Ey Mu'âz, bu nedir?" buyurunca şöyle dedi: "Şam'a gittiğimde yahudilerin alimlerine ve din adamlarına ve hristiyanların keşişlerine ve din adamlarına secde ettiğini gördüm. "Bu nedir" diye sordum; "Bu, peygamberleri selamlama şeklidir" dediler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu: "Peygamberleri üzerine yalan söylemişler. Kitaplarını da böyle tahrif etmişlerdi. Eğer bir kimseye, birisine secde etmesini emretseydim, kadına, kocasına secde etmesini emrederdim."[6]
Söz konusu hadis hakkında ulaşabildiğim bilgiler böyle. İlk yazıda sahabî sayısını 10 olarak zikretmiştim. Görüldüğü gibi sayı 13'e çıkmış durumda. Özellikle dipnotlarda aktardığım bilgilerden ortaya çıkan netice şu: Bu hadisin rivayet tariklerinden bir kısmı sahih, bir kısmı hasen, bir kısmı ise zayıftır. Dolayısıyla sened itibariyle bu hadisin uydurma olduğunu söylemek mümkün değil.
Metne gelince, burada Efendimiz (s.a.v)'in, kocanın eşi üzerindeki hakkı konusunda mübalağalı bir ifade kullanarak konunun hassasiyetine dikkat çektiğini söylememiz gerekiyor. Efendimiz (s.a.v)'in bu tarz başka sözleri de mevcuttur. "Kur'an'ı teganni ile okumayan bizden değildir"[7] veya "Bize silah çeken bizden değildir"[8] hadisleri örnek olarak gösterilebilir. Burada söz konusu fiiller kişiyi dinden çıkarmadığı halde böyle buyurulmuş olması meselenin hassasiyetini ortaya koymak içindir. Dolayısıyla bu gibi rivayetlerde Kur'an'a aykırılık bulmayanların, sadedinde bulunduğumuz rivayet hakkında da aynı tavrı göstermesi beklenir.
Bitirmeden bu hadisin, kocalara, eşlerine zulmetme hakkı vermediğinin, buradan böyle bir neticeye gitmenin "istismar"dan başka bir anlamı olmayacağının altını kalın çizgilerle çizmiş olalım. Merak etmemek elde değil, istismara meydan vermeme gerekçesiyle hadisi feda edenler, ilgili ayet[9] konusunda da aynı şekilde mi davranacaklar acaba?!..
[1] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, VII, 152. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 310), sededdeki Vehb b. Ali ve babasının durumları hakkında bilgi sahibi olmadığını, diğer ravilerin güvenilir olduğunu söyler.
[2] ed-Dârimî, "Salât", 159.
[3] Veya Şam'dan. Ahmed b. Hanbel'in bu rivayetinde böyle (ravinin tereddüdü tasrih edilerek) geçmektedir; doğrusu "Şam'dan" olmalıdır. Zira Hz. Mu'âz (r.a), Efendimiz (s.a.v) tarafından Yemen'e gönderilmiş ve ancak O vefat ettikten sonra Medine'ye dönmüştür. Hz. Mu'âz (r.a)'ın Şam'a gidişi ise daha önce olmuştur. et-Taberânî ve el-Bezzâr da bir sonraki dipnotta zikrettiğim yerlerde rivayeti Mu'âz b., Cebel (r.a)'in "Şam dönüşü" şeklinde tasrih etmektedir. Ahmed b. Hanbel de Mu'âz b. Cebel (r.a) rivayetinde aynı tasrihi vermektedir.
[4] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, IV, 381; eş-Şâşî, el-Müsned, III, 231; et-Taberânî,, el-Mu'cemu'l-Kebîr, V, 208-9, VIII, 37, XX, 52; el-Bezzâr, el-Müsned, I, 227; el-Hâkim, el-Müstedrek, IV, 172. ez-Zehebî, bu rivayetin sahih olduğu görüşünde el-Hâkim'e muvafakat etmiştir. el-Heysemî de Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 309) İmam Ahmed ve el-Bezzâr rivayetlerinin senedlerindeki ravilerin güvenilir olduğunu söylemiştir.
[5] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, XVIII, 263-4. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 311) bu rivayetin senedindeki Şebîb b. Şeybe'nin çoğunluğu teşkil eden hadis tenkitçileri tarafından zayıf, bazıları tarafından ise güvenilir bulunduğunu söyler.
[6] et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-Kebîr, VIII, 35-6. el-Heysemî Mecma'u'z-Zevâid'de (IV, 309-10) bu rivayetin senedindeki en-Nehhâs b. Fehum'un zayıf bir ravi olduğunu söyler.
[7] el-Buhârî, "İ'tisâm", 44
[8] el-Buhârî, "Fiten", 7.
[9] 4/en-Nisâ, 34.
Ebubekir SİFİL